آیا برج‌ سازی های بی‌ رویه شهرها را به بمب‌های ساعتی تبدیل می‌کند؟

در دهه‌های اخیر، پدیده برج‌ سازی های بی‌ رویه به‌ عنوان یکی از موضوعات پیچیده و چند بُعدی در مهندسی عمران، معماری و علوم زیست‌ محیطی مطرح شده است. این روند، فراتر از ابعاد زیبا شناختی، تأثیرات گسترده‌ای بر پایداری زیست‌ محیطی، مصرف منابع طبیعی، و زیر ساخت‌های شهری دارد.

بنده همیشه وقتی به این برج‌ سازی های بی‌ رویه در شهرهای بزرگ نگاه می ‌کنم، احساس نگرانی می‌کنم. در تهران و دیگر شهرها، به وضوح می‌توانم تغییرات شتابان و بدون برنامه‌ریزی در ساخت برج‌ها را ببینم. این روند نه تنها افق شهری را تغییر می‌دهد، بلکه مشکلات زیست ‌محیطی و اجتماعی زیادی به همراه دارد.

من به این نتیجه رسیده‌ام که این قبیل ساخت و سازهای بی‌ رویه بدون توجه به ظرفیت‌های شهری، می‌توانند در آینده مسئله‌ساز شوند. ایجاد بحران‌هایی از قبیل کمبود فضاهای سبز، آلودگی هوا و کاهش کیفیت زندگی شهروندان از این قرارند. به نظر من، باید در برابر این روند ایستادگی کنیم و راه‌ حل‌های منطقی برای مدیریت این وضعیت پیدا کنیم تا آینده شهرهایمان را از این بحران‌ها حفظ کنیم.

معایب برج‌ سازی های بی‌ رویه

وقتی به برج‌ سازی‌ های بی‌ رویه فکر می‌کنم، معایب متعددی در ذهنم شکل می‌گیرد که به طور مستقیم بر کیفیت زندگی شهری تأثیر می‌گذارند. اولین و برجسته‌ترین مشکل، فشار فزاینده‌ای است که بر زیر ساخت‌های شهری وارد می‌شود. افزایش تعداد برج‌ها به معنای تراکم جمعیت در یک ناحیه خاص است و این فشار مستمر به شبکه‌های حمل و نقل، مصرف آب و برق، و سایر خدمات عمومی مانند فاضلاب، پسماند و بهداشت شهری وارد می‌شود. این وضعیت می‌تواند به اختلال در زندگی روزمره ساکنان و کاهش کیفیت خدمات عمومی منجر شود.

از دید محیط زیست

از دیدگاه محیط زیستی، یکی دیگر از مشکلات ناشی از برج‌ سازی‌ های بی‌ رویه، کاهش فضاهای سبز و طبیعی شهری است. در شرایطی که فضاهای سبز شهری به عنوان ریه‌های تنفسی شهر شناخته می‌شوند، از دست دادن این فضاها باعث کاهش کیفیت هوا و افت سرانه فضای سبز در سطح شهر می‌شود. این معضل به خصوص در مناطق پر تراکم برج‌ سازی شده به چشم می‌آید که در آن‌ها دسترسی به طبیعت و فضاهای باز برای شهروندان به شدت محدود می‌شود. به عنوان مثال، در حال حاضر خرید پودر سنگ جوشقان در تهران به عنوان یکی از نیازهای مهم عمرانی در پروژه‌های ساخت و ساز مورد توجه قرار می‌گیرد، اما اگر توسعه این پروژه‌ها به صورت نامتعادل انجام شود، بسیاری از این منابع و زیرساخت‌های طبیعی که برای ساخت و ساز پایدار و دوستدار محیط زیست ضروری هستند، نادیده گرفته خواهند شد.

از دید اجتماعی

از منظر اجتماعی نیز، برج‌ سازی‌ های بی‌ رویه می‌تواند به افزایش نابرابری‌های اجتماعی منجر شود. ساخت برج‌های لوکس و گران‌ قیمت در نواحی خاص، شکاف طبقاتی را افزایش می‌دهد و زمینه‌ساز تضادهای اجتماعی می‌شود. این فرآیند می‌تواند به انزوای اجتماعی اقشار مختلف جامعه و در نهایت تضعیف انسجام اجتماعی منجر گردد.

از دید زیبایی شناسی

در بعد زیبایی‌شناسی، برج‌سازی‌های بی‌رویه می‌تواند تاثیرات منفی غیرقابل بازگشتی بر هویت معماری و شهری برجای بگذارد. شهرها باید به طور طبیعی رشد کنند و هویت تاریخی خود را حفظ نمایند، نه اینکه با تغییرات ناگهانی و بدون در نظر گرفتن بافت تاریخی‌شان به فضایی بی‌روح و شلوغ تبدیل شوند. در این راستا، توجه به شیوه‌های پایدار در ساخت و ساز و استفاده از مصالح طبیعی و بومی مانند جوشقان، می‌تواند به حفظ این هویت کمک کند.

در مجموع، برای رسیدن به توسعه شهری پایدار، باید همگام با رشد جمعیت، به نیازهای زیربنایی و محیط زیستی توجه کرد تا بتوان شهری سالم، زیبا و با انسجام اجتماعی قوی ایجاد کرد.

جدول معایب ساخت و ساز های بی رویه

معایب برج سازی های بی رویه مختصرا بدین شرح است:

چالش‌ های زیست‌ محیطی و مهندسی

فراتر از مسائل فنی، برج‌ سازی های بی‌ رویه چالش‌های اجتماعی و زیست‌ محیطی عمیقی به همراه دارد. در فرآیند تولید بتن و فولاد، انتشار گازهای گلخانه‌ای به‌ شدت افزایش می‌یابد. برای مثال، تولید هر تن سیمان، حدود یک تن دی‌اکسیدکربن تولید می‌کند. این رقم در ابعاد برج‌ سازی‌های گسترده، بحرانی زیست‌محیطی به شمار می‌رود. علاوه بر این، برج‌های بلند با ایجاد سایه‌های بلند مدت بر محیط اطراف، بر الگوی جریان باد و گرمایش موضعی شهر تأثیر می‌گذارند.

از منظر اجتماعی نیز، برج‌ سازی اغلب با از بین رفتن فضای سبز و کوچک شدن فضاهای عمومی همراه است. این تغییرات، نابرابری اجتماعی را افزایش می‌دهد، زیرا دسترسی به این ساختمان‌ها معمولاً تنها برای اقشار خاصی ممکن است.

تولید سیمان، به‌تنهایی مسئول بیش از ۸٪ از انتشار جهانی دی‌اکسید کربن است. این حجم از انتشار گازهای گلخانه‌ای، نقش قابل توجهی در تشدید پدیده گرمایش جهانی دارد. از سوی دیگر، استخراج سنگ‌های معدنی برای تولید فولاد، منجر به تخریب زیستگاه‌های طبیعی و کاهش تنوع زیستی می‌شود.

از منظر مهندسی، برج‌های بلند نیازمند زیرساخت‌های پیشرفته‌ای هستند. انتقال نیرو در این ساختمان‌ها نیازمند کابل‌های فوق‌ رسانا با کارایی بالا و سیستم‌های توزیع انرژی هوشمند است. همچنین، طراحی و نصب سیستم‌های تهویه مطبوع و عایق‌های حرارتی در ارتفاعات بالا، از پیچیدگی‌های خاصی برخوردار است.

ترکیبات شیمیایی و ساختار مصالح ساختمانی

در ساخت برج‌های بلند، بتن‌های خاصی استفاده می‌شود که به‌ طور سنتی از سیمان، شن، ماسه، آب و افزودنی‌های شیمیایی تشکیل شده‌اند. اما این ترکیبات به‌ تنهایی نمی‌توانند استحکام موردنیاز برای تحمل فشارهای عظیم وزنی و بادهای شدید را فراهم کنند. در پروژه‌های برج‌سازی مدرن، از بتن‌های پیش‌تنیده استفاده می‌شود که با افزودن پلیمرهای اصلاح‌شده و نانوذرات سیلیکا تقویت می‌شوند. این نانوذرات، با سطح ویژه بسیار بالا، به عنوان پرکننده در منافذ میکروسکوپی عمل کرده و تراکم ساختاری را بهبود می‌بخشند. همچنین، افزودن میکروالیاف‌های کربنی و شیشه‌ای باعث افزایش مقاومت کششی بتن می‌شود.

سازه‌های فولادی نیز نقش مهمی در برج‌سازی دارند. فولادهای مورد استفاده در آسمان‌ خراش‌ها معمولاً از آلیاژهای خاصی مانند فولاد کربنی با درصد پایین گوگرد و فسفر تشکیل می‌شوند که باعث افزایش مقاومت در برابر خوردگی و شکاف می‌شود. برای جلوگیری از زنگ‌زدگی، پوشش‌هایی از جنس آلیاژ روی و کروم به کار گرفته می‌شود. این پوشش‌ها از طریق فرآیند گالوانیزاسیون گرم اعمال می‌شوند.

ماهیت مواد اولیه و ترکیبات شیمیایی در برج‌ سازی

مصالح مورد استفاده در برج‌ سازی‌های مدرن از پیشرفته‌ترین مواد مهندسی تشکیل شده‌اند که طراحی آن‌ها بر اساس مدل‌سازی‌های پیچیده مکانیکی و شیمیایی صورت گرفته است تا حداکثر مقاومت ساختاری و دوام در محیط‌های مهاجم تضمین شود.

بتن ها

بتن‌های بهینه‌شده به‌عنوان هسته اصلی سازه‌های مدرن، با ترکیبی دقیق از مواد اولیه و افزودنی‌های تخصصی طراحی می‌شوند تا در برابر شرایط سخت و محیط‌های شدیداً خورنده عملکرد مطلوبی داشته باشند. این بتن‌ها معمولاً از سیمان پرتلند اصلاح‌ شده با فرمولاسیون خاص استفاده می‌کنند که ترکیب آن با افزودنی‌های شیمیایی پیشرفته موجب افزایش ویژگی‌های مکانیکی و شیمیایی بتن می‌شود. به‌ویژه، استفاده از سنگ‌دانه‌های با ساختار میکروسکوپی کنترل‌شده که از نظر توزیع اندازه و شکل بهینه‌سازی شده‌اند، باعث کاهش تخلخل بتن و افزایش استحکام آن می‌گردد.

در این بتن‌ها، افزودنی‌های پیشرفته مانند فوق‌ روان‌کننده‌ها با ترکیبات پلیمری سولفوناته و هوازاهای مولد میکرو حفره‌های پایدار به کار می‌روند. این افزودنی‌ها علاوه بر بهبود کارایی بتن در شرایط اختلاط و جاگذاری، موجب ایجاد ساختار متراکم‌تری می‌شوند که در برابر نفوذ آب و گازهای خورنده مقاومت بالایی از خود نشان می‌دهند. نانومواد، به‌ویژه نانوسیلیکا، به‌طور مؤثر در بهبود خواص بتن نقش دارند. نانوسیلیکا با توزیع ذرات در مقیاس ۱۰ تا ۲۰ نانومتر، واکنش‌های پوزولانی پیشرفته‌ای را فعال می‌کند که به کاهش تخلخل بتن کمک کرده و در نتیجه، میزان نفوذ یون‌های کلر را کاهش می‌دهد. این ویژگی‌ها باعث افزایش مقاومت بتن در برابر خوردگی‌های ناشی از یون‌های کلر، سولفات‌ها و سایر عوامل خورنده در محیط‌های صنعتی و دریایی می‌شود.

بتن ها در مناطق خاص

در محیط‌های شدیداً خورنده، مانند مناطق نزدیک به دریا یا صنایع شیمیایی، بتن باید به‌گونه‌ای طراحی شود که از نفوذ آب، کلر، و سایر یون‌های خورنده به سطح میلگردها جلوگیری کند. این محیط‌ها با دارا بودن رطوبت بالا، وجود نمک‌های محلول در آب، و حضور ترکیبات شیمیایی خورنده، چالش‌های خاصی را برای دوام و استحکام سازه‌ها ایجاد می‌کنند. استفاده از بتن‌های بهینه‌شده که مقاومت شیمیایی بالا و تخلخل کم دارند، نه تنها از خوردگی میلگردها جلوگیری می‌کند، بلکه عمر مفید سازه را در این شرایط دشوار به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

برای تقویت ساختار بتن در این محیط‌ها و افزایش دوام آن، خرید گروت در تهران یکی از اقداماتی است که می‌تواند کمک زیادی به بهبود اتصال و مقاومت سازه‌ها کند. گروت‌ها با ویژگی‌هایی چون قابلیت پرکردن فضاهای خالی، مقاوم در برابر فشارهای مکانیکی و محیط‌های خورنده، در بهبود پایداری سازه‌های بتنی در برابر عوامل آسیب‌رسان مؤثر هستند. استفاده از گروت‌های مناسب در محل‌هایی که به مقاومت شیمیایی بالا نیاز دارند، می‌تواند موجب افزایش طول عمر سازه‌ها در این محیط‌های دشوار شود.

فولاد ها

فولادهای مصرفی در این سازه‌ها معمولاً از آلیاژهای پیشرفته‌ای تشکیل می‌شوند که ترکیب آن‌ها شامل آهن، کربن و انواع عناصر آلیاژی مانند کروم، نیکل، مولیبدن و وانادیم است. فرآیند تولید این فولادها شامل چندین مرحله حیاتی است که تأثیر زیادی بر خواص نهایی آن‌ها دارد.

ابتدا، در کوره‌های ذوب، آهن خام که بیشتر از سنگ‌آهن به‌ دست می‌آید، با کمک کربن و حرارت بسیار بالا ذوب می‌شود. در این مرحله، کربن به آهن افزوده شده و فولاد خام به دست می‌آید. سپس در مرحله تصفیه، عناصر آلیاژی مانند کروم، نیکل، مولیبدن و وانادیم به ترکیب افزوده می‌شوند. هر یک از این عناصر نقش خاصی در بهبود ویژگی‌های فولاد دارند. برای مثال، کروم باعث بهبود مقاومت به خوردگی می‌شود، نیکل استحکام و انعطاف‌پذیری فولاد را در دماهای پایین افزایش می‌دهد و مولیبدن و وانادیم موجب بهبود مقاومت فولاد به حرارت و سایش می‌گردند.

در نهایت، فولاد به‌دست آمده با استفاده از روش‌هایی مانند نورد، کشش و برش به شکل‌های مختلفی مانند میلگرد، ورق و لوله در می‌آید. در همین فرآیند نهایی است که خواص مکانیکی و فیزیکی فولاد از جمله استحکام کششی و مقاومت در برابر خوردگی به‌طور دقیق تنظیم می‌شود. به‌عنوان مثال، فولاد ضدزنگ با درصد بالای کروم (بیش از ۱۲٪) و نیکل در محیط‌های خورنده، ویژگی‌های حفاظتی ویژه‌ای از خود نشان می‌دهد و در صنایع مختلف مانند ساخت تجهیزات دریایی و شیمیایی کاربرد دارد.

سیمان ها

تولید سیمان، فرآیندی انرژی‌بر و شیمیایی است که شامل پخت مواد خام در کوره‌هایی با دمای بیش از ۱۴۵۰ درجه سانتی‌گراد است. کانی‌های کلسیتی (CaCO3) در این دما به اکسید کلسیم (CaO) و دی‌اکسید کربن (CO2) تجزیه می‌شوند. سپس این مواد با سیلیس (SiO2)، آلومینا (Al2O3) و اکسید آهن (Fe2O3) ترکیب شده و کلینکر تشکیل می‌شود. افزودن گچ به کلینکر آسیاب‌شده، سیمان پرتلند را ایجاد می‌کند. برای بهبود پایداری زیست‌ محیطی این فرآیند، استفاده از مواد جایگزین مانند خاکستر بادی (Fly Ash) و سرباره کوره‌های ذوب (Blast Furnace Slag) در حال افزایش است.

مراحل ساخت برج‌ های بلند

هر برج بلند به‌ طور کلی از سه بخش اصلی تشکیل می‌شود: پی، سازه‌ی اصلی و نما.

پی

در بخش پی، یکی از مهم‌ترین مراحل حفاری‌های عمیق و استفاده از شمع‌های بتنی یا فولادی است که در عمق‌های مختلف زمین به کار می‌روند. این شمع‌ها برای انتقال بار سازه به لایه‌های مقاوم‌تر زمین طراحی می‌شوند و برای جلوگیری از نشست‌های غیرمنتظره و تأمین پایداری برج در برابر نیروهای خارجی، با ملات‌های خاص حاوی مواد پلیمری تزریق می‌شوند که مقاومت و چسبندگی بالایی را به آن‌ها می‌دهند.

سازه اصلی

این فرآیند ابتدا با پی‌سازی آغاز می‌شود که شامل حفاری‌های عمیق برای ایجاد بستر مناسب و نصب شمع‌های بتنی یا فولادی برای انتقال بار به لایه‌های مقاوم زمین است. پس از آن، در مرحله ساخت اسکلت، ابتدا اسکلت فولادی یا بتنی برج، شامل ستون‌ها، تیرها و دال‌ها، به‌صورت سنتی در محل پروژه توسط تیم‌های متخصص نصب و مونتاژ می‌شود. این فرآیند شامل جوشکاری، پیچ‌ومهره‌کردن و بتن‌ریزی است که در شرایط محیطی خاص و به‌صورت تدریجی صورت می‌گیرد. در طی این مراحل، باید دقت بسیار بالایی در محاسبات ابعادی، تراز کردن اجزا و هم‌راستایی قطعات در محل پروژه صورت پذیرد.

عملیات نصب در این روش به‌ شدت به نیروی انسانی، ماشین‌آلات سنگین و زمان زیادی نیاز دارد، چراکه هر قطعه در محل پروژه باید نصب و تنظیم شده و سپس با قطعات دیگر ترکیب شود تا اسکلت نهایی تشکیل شود. مشکلات مختلفی مانند تاخیر در تأمین مصالح، شرایط نامساعد آب‌وهوا، مشکلات در هماهنگی تیم‌ها و نیاز به تنظیمات متعدد برای نصب دقیق قطعات می‌تواند موجب طولانی شدن زمان ساخت، افزایش هزینه‌ها و خطر بروز خطاهای انسانی شود.

روش مونتاژ مدولار

فرآیند ساخت اسکلت برج با روش مونتاژ مدولار به‌ شدت تسریع می‌شود. قبل از به‌کارگیری این روش، ساخت اسکلت در محل پروژه به طور سنتی و با استفاده از نیروی انسانی و تجهیزات سنگین انجام می‌شد که می‌تواند زمان زیادی را به خود اختصاص دهد. در پروژه‌های بزرگ، این زمان ممکن است به ماه‌ها یا حتی سال‌ها برسد. اما با استفاده از مونتاژ مدولار، قطعات پیش‌ساخته از قبل در کارخانه تولید می‌شوند و سپس به محل پروژه منتقل می‌شوند. این قطعات می‌توانند در مدت زمان کوتاه‌تری نصب شوند، بنابراین زمان کلی پروژه به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. به طور متوسط، استفاده از این روش می‌تواند زمان ساخت را تا ۳۰٪ کاهش دهد.

خطاهای انسانی در ساخت و ساز، به‌ویژه در پروژه‌های بزرگ و پیچیده، یکی از چالش‌های اصلی است. در روش‌های سنتی ساخت اسکلت، که نیاز به عملیات زیادی در محل دارد، خطاهایی مانند اشتباهات در اندازه‌گیری، نصب نادرست قطعات، اشتباهات در اجرای طراحی‌ها و مشکلات مربوط به هماهنگی بین تیم‌های مختلف ممکن است رخ دهد. این خطاها نه‌ تنها می‌تواند باعث تأخیر در پروژه شود، بلکه هزینه‌های اضافی نیز به دنبال خواهد داشت. در مقابل، در روش مونتاژ مدولار، بیشتر فرآیندهای تولید و پیش‌ساخت در محیط کنترل‌شده کارخانه انجام می‌شود که امکان نظارت دقیق‌تر و کنترل کیفیت بیشتری را فراهم می‌آورد. این کنترل‌های دقیق باعث می‌شود که قطعات با دقت ابعادی بالاتر ساخته شوند و احتمال خطاهای انسانی کاهش یابد. همچنین، با کاهش نیاز به نیروی کار در محل، مشکلاتی مانند اشتباهات ناشی از شرایط محیطی یا عدم هماهنگی تیم‌های مختلف نیز به حداقل می‌رسد. این امر باعث افزایش کارآیی در طول فرآیند ساخت و در نهایت کاهش هزینه‌ها و زمان پروژه می‌شود.

نما

نماهای برج‌ها نیز از شیشه‌های دو یا سه‌جداره ساخته می‌شوند که لایه‌ای از گاز آرگون در بین جداره‌ها قرار می‌گیرد. این لایه‌های گازی به‌طور مؤثر عایق حرارتی و صوتی ایجاد کرده و از اتلاف انرژی جلوگیری می‌کنند. در عین حال، شیشه‌های استفاده‌شده معمولاً دارای پوشش‌هایی از جنس اکسید تیتانیوم هستند که خاصیت خودتمیز شوندگی دارند. این پوشش‌ها مانع از جذب گرد و غبار و آلودگی بر سطح شیشه می‌شوند و به حفظ تمیزی نما در طول زمان کمک می‌کنند. همچنین، این نوع شیشه‌ها به دلیل ویژگی‌های خود تمیز شونده، نیاز به تعمیر و نگهداری کمتری دارند و عمر مفید نما را افزایش می‌دهند.

انبوه ‌سازی مسکن

به ‌عنوان کسی که در زمینه ساخت ‌و ساز فعالیت دارم، معتقدم انبوه ‌سازی مسکن تعریف زیر را دارد:

“روشی که در آن تعداد زیادی واحد مسکونی به ‌طور همزمان و با استفاده از روش‌های صنعتی و استاندارد ساخته شوند.”

در این فرآیند از مصالح با کیفیت، تجهیزات مدرن و نظارت دقیق مهندسان و متخصصان استفاده می‌شود که در نهایت باعث افزایش کیفیت ساخت ‌و ساز خواهد شد. ایران در این روش سابقه طولانی دارد و طی سال‌های اخیر به یکی از اصلی‌ترین راهکارها برای تأمین مسکن تبدیل شده است.
در این راستا، نهادهای مختلفی از جمله وزارت راه و شهرسازی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و بخش خصوصی فعال هستند و دولت نیز اقداماتی مانند اعطای تسهیلات بانکی، واگذاری زمین و معافیت‌های مالیاتی را برای حمایت از این بخش انجام داده است. اما هنوز چالش‌هایی در مسیر انبوه ‌سازی مسکن وجود دارد که نیازمند رفع آن‌ها هستیم.

مزایای انبوه سازی مسکن

من معتقدم که انبوه ‌سازی مسکن به‌ عنوان روشی نوآورانه در ساخت‌ و ساز، مزایای زیادی برای افراد، جامعه و محیط زیست به ارمغان می‌آورد. در اینجا به مزایای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌ محیطی این روش به زبان اول شخص اشاره می‌کنم:

کلام آخر

به‌ عنوان یکی از فعالان در حوزه انبوه‌ سازی مسکن، معتقدم این روش نوآورانه ساخت و ساز، نقش بسیار مهمی در تأمین مسکن مناسب دارد. علاوه بر آن ایجاد اشتغال، توسعه شهری و بهبود کیفیت زندگی را نیز منجر می‌گردد. با بهره‌گیری از روش‌های صنعتی و استاندارد، ما می‌توانیم مزایای زیادی برای افراد، جامعه و محیط زیست به ارمغان بیاوریم. این مزایا شامل کاهش هزینه‌های ساخت، دسترسی بیشتر به مسکن برای اقشار کم ‌درآمد و رونق اقتصادی است.
با این حال، من و همکارانم به خوبی می‌دانیم که این روش با چالش‌هایی نیز روبرو است. جهت دستیابی به یک سیستم کارآمد، باید راهکارهایی برای رفع این موانع پیدا کنیم. چالش‌هایی از قبیل کمبود منابع مالی، نوسانات نرخ ارز و مصالح، عدم تناسب عرضه و تقاضا، نبود تنوع در پروژه‌ها، مکان‌یابی نامناسب، مشکلات فرهنگی و اجتماعی و ضعف قوانین و مقررات.

اگرچه نمی‌توان نیاز به توسعه شهری و ساخت برج‌ها را انکار کرد، اما تأکید بر پایداری و بازنگری در سیاست‌های برج‌ سازی ضروری است. مصالح زیست‌ تخریب‌پذیر و کم‌ کربن، بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر در مراحل ساخت، و طراحی‌های سازگار با محیط زیست، می‌توانند راه‌حل‌هایی برای کاهش اثرات منفی این پدیده باشند. در این مسیر، باید بین رشد اقتصادی، حفظ محیط زیست و رفاه اجتماعی تعادل ایجاد کرد تا شهرهایی پایدارتر و انسانی‌تر داشته باشیم.

بیشتر بخوانید: چرا انتخاب اشتباه مصالح می‌تواند فاجعه‌بار باشد؟